На ўскрайку чужога гнязда

Апавяданне

— …Колька! Што табе кажу, паганец! Не руш касатчына гнязда. Не то будзеш увесь вяснушкаваты, як сусед Мікіта. Ластаўкі ды галубы — любімыя птушачкі Госпада. Раз селяцца яны пад нашай павеццю, значыць, і кароўка будзе здаровая, і мы шчаслівыя. Злазай з драбін, унучык, пакуль хварасціну не ўзяла…
А мне так хочацца дацягнуцца да гняздзечка, зазірнуць туды: у ім, зробленым з гразі, абвітым травой і пер’ем, яшчэ ляжаць шэрыя, з фіялетавым крапам яйкі ці ўжо ёсць жоўтаротыя птушаняткі? Здаецца, чую іх піск, але, можа, ён з суседніх птушыных «домікаў», вунь іх колькі побач. Цягнуся з усіх сіл, на пальчыкі стаў, а росту ўсё роўна не хапае. Ды і ластаўкі-бацькі замінаюць, крычаць, вакол уюцца, здаецца, вочы выклююць…

Чаму сёння ўспомніўся гэты выпадак з дзяцінства і любая бабуля Настачка? Мо таму, што вясна хутка, пахне ёй ужо паветра. А цяпло і сапраўды ластаўкі прынясуць. Нездарма кажуць, што гэтыя птушкі дзень (вясну) пачынаюць, а салавей заканчвае. А пакуль неба то шэрае, нізкае, нібы снегавое, то чыстае, бяздонна сіняе ў сонечнай прасторы. Такія ж сінія вочы былі ў бабулі нават у старасці, а звычайна ж яны выцвітаюць….
Мікалай вядзе трактар з краю ў край па полю, падсявае канюшыну. Трэба спяшацца, снег штодня так растае, быццам карова языком злізвае, голыя лапікі зямлі ўжо там і тут. Але тэхніку пакуль трымае, не развезла. Толькі зацемна трэба ў поле выязджаць, пакуль прамёрзлая глеба. Аб плюсах і мінусах такой тэхналогіі сяўбы няхай сабе спрачаюцца сёння навукоўцы, а мы, хлебаробы, робім сваю адвечную справу, вясновы ж дзень год корміць… Манатонная добра знаёмая работа, вось думкі і лезуць у галаву…
Даўно няма на зямлі бабулі, а чым далей, тым часцей яе згадвае. Добры чалавек была, годна жыла. Дзед з вайны вярнуўся інвалідам, левы бок паралізаваны, што і мог, дык па двары з палкай прасунуць ногі. Колькі было ёй тады? Гадоў сорак, не больш. У самым росквіце сіл. Не адказалася ад мужа, гаспадаром сям’і заўсёды лічыла. Цягнула на сабе гаспадарку, дзяцей вучыла, тады ўнукаў падымала. А прыгажуня была! Каса русая з руку таўшчынёй, вочы — што азёры блакітныя. Такой, вядома, яе не памятае, па рэдкіх фотаздымках можа меркаваць. А вось завушнічкі, пацеркі насіла да апошняга дня. Стары Мікіта аднойчы разгаварыўся на лаўцы, выкурваючы ладную самакрутку з дамашняга тытуню: «Наста, бабуля твая, скажу табе, хлопча, рэдкай прыгажосці была. Ці не ў кожным двары па ёй хлопцы, мужыкі сохлі. А яна як выбрала яшчэ ў шаснаццаць гадкоў Фядота, так і засталася яму верная да канца. З інвалідам жыла, а ён яе ўсё жыццё рэўнасцю даймаў. Ды не было за што, у вёсцы ж кожны на вачах ва ўсіх. Але свой лёс, кажуць, і на кані не аб’едзеш…»

Не руш чужога гнязда… Ці ведаеш, родная, там, на нябёсах, што і маё гняздо ўжо раскіданае, і я сам не раз замахваўся на чужое, людское, не тое, што ластаўчына. Ты тады адобрыла мой выбар, маю Галю, калі прывёз яе з сабой з арміі. Маці ж была ў адчаі: «А як жа Надзейка, нявеста твая? Яна ж цябе на службу праважала, забягае да нас раз — пораз, пра цябе пытаецца, чакае. Як людзям у вочы будзем глядзець? Як побач жыць?» А ты за нас заступілася, нявестку разважыла, так і засталася мая хахлушка са мною, яна ж тады ўжо цяжарная была. І нічога жылі сабе, неўзабаве сынок нарадзіўся, а пасля яшчэ адзін. Ці кахаў моцна, не ведаю, мо больш шкадаваў, але стараўся быць ёй добрым мужам, ніколі не здрадзіў. А выйшла ўсё наперакасяк. Паступіла яна на завочнае, вучылася, я і дзяцей даглядаў, і працаваў, стала ўрэшце дыпламаваным спецыялістам. Быў рады. Толькі раз — пораз з Галіных вуснаў сталі папрокі злятаць: «На што ты варты? Што ты даў нашым дзецям?» Цяжка ўжо было і пазнаць яе ранейшую, вясёлую, жартаўлівую. Чужая стала, маўклівая, не зразумець, аб чым думае. Бывала, прачнуся ноччу, па дыханню чую — не спіць, пытаюся — не адказвае. Нарэшце адчаілася: «Адпусці, дадому паеду, цяжка мне з табой. Памыліліся мы. Не каханне гэта». Адгаворваў яе, не пускаў, але ж сілком не будзеш любы. Дзяцей шкада, сэрца рвалася, што ўзрастуць без мяне, будуць сіротамі пры жывым бацьку. Але не паслухала, з’ехала да маці ва Украіну…
Час боль прытупіў. Дзеці на канікулы ў госці да Мікалая прыязджаюць, ён да цешчы былой часам наведваецца, і яны тады разам там з ім. Мінаўна — жанчына мудрая, не перашкаджае ім. Яе ж Галя зноў замужам, кажа, што шчаслівая. А былога зяця, унукаў шкада, вядома, не родны бацька выхоўвае. Толькі нічога не зменіш. Відаць, так наканавана. Пры апошнім расстанні яна прытуліла яго да сябе, як маці, шчыра параіла: «Ты ж, Коля, яшчэ малады. Табе жаніцца трэба. Хіба няма у вас там дзяўчат, жанчын маладых, няхай сабе і з дзіцём? Будзь шчаслівы, сынок!»
Лёгка сказаць — шчаслівы. А дзе яно, тое шчасце? Адной рукой, кажуць, і гузік не зашпіліш. Сорак гадоў хутка, а жыццё ўсё не ўладкавана. Так, жанчыны былі. Розныя. І замужнія трапляліся. Толькі ўсур’ёз нікому не патрэбны. Абы час правесці ды задаволіць пэўныя патрэбы… На ўскрайку чужога гнязда… Стыла там і яшчэ горш адзінока. А хочацца надзейнасці, роднай душы. Так некалі было ў іх з Надзяй. У школу партфель ёй насіў, бэз пахучы ахапкамі дарыў, жыта каласкі вечарамі на вогнішчы пяклі каля хаты, а яно хлебам пахла… Гаварылі, і нагаварыцца не маглі…
Надзея цяпер у Брэсце, з’ехала туды адразу пасля яго здрады. Бывае, раз у некалькі гадоў прыязджае ў бацькоўскую хату на які тыдзень у водпуск. І летась улетку была. Ён так рады быў бачыць яе постаць хоць здалёк. Асмеліўся неяк, падыйшоў. Яна ж, быццам і часу не было, усё такая ж невялічкая, зграбная, у кароткай спаднічцы, з моднай стрыжкай. Аж язык, здаецца, ў яго да нёба прырос. Толькі і змог, што прывітацца ды запытаць аб справах, дзецях. Надзя таксама была рада сустрэчы, заўсміхалася, распытвала пра вясковыя навіны. А тады неяк пацікавілася аб тым, ці ёсць у лесе грыбы, вельмі ўжо хочацца ёй супу з лісічак, самы час для іх — жыта ж каласуе. Ці растуць яны яшчэ на іх мясцінах? Ён выклікаўся быць праважатым. Узялі разам яе сына Ягорку і адправіліся па запаведных мясцінах. Надзя хоць і даўно тут не была, але памятала нават, пад якім дрэвам грыбы некалі раслі. Яе кошычак хутка напаўняўся. Ён жа нічога не бачыў вакол, сноўдаўся, што ў тумане, усё выглядаў яе сярод гушчару маладога ельніку. Нарэшце наблізіўся. «Надзейка, родная, я так марыў, спадзяваўся!» Яна лёгка, але настойліва адштурхнула яго, перавяла ўсё у жарт: «Ты чаму гэта нічога не назбіраў? Не бачаш грыбоў? Дык на зямлю прыглядайся, а не на вершаліны дрэў, дзядзя Сцёпа!»… Дзядзя Сцёпа — гэта з дзяцінства, з-за яго высокага росту. Ён жа і служыў у ваенна-паветраных войсках, дэсантнікам быў.
Вось і зноў хутка вясна. У белы вэлюм квецені садоў прыбярэцца іх вёска. Зноў праз тысячы вёрст вернуцца да дому ластаўкі і пабудуюць гняздо пад дахам яго халасцяцкага дома, значыць, прыйдзе да яго ўдача і шчасце. Варта верыць і чакаць.
Ніна ІЗОХ